Dlaczego ustawa o ustroju sądów powszechnych jest niekonstytucyjna. Druk nr 563 - senacki biały kruk

http://wyborcza.pl/7,75398,22148215,dlaczego-ustawa-o-ustroju-sadow-powszechnych-jest-niekonstytucyjna.html?utm_source=facebook.com&utm_medium=SM&utm_campaign=FB_Gazeta_Wyborcza

Prezydent Andrzej Duda podpisał we wtorek 25 lipca ustawę o sądach powszechnych, mimo że jest ona niezgodna z konstytucją. Nie tylko zdaniem wielu gremiów i autorytetów prawniczych, ale także Biura Legislacyjnego Senatu.

Biuro to przedstawiło swoją opinię senatorom na ich ostatnim posiedzeniu przed wakacjami. Mimo to Senat przyjął ustawę bez poprawek.

Poniżej cytujemy fragmenty „Opinii do ustawy o zmianie – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw”, sporządzonej przez Biuro Legislacyjne Kancelarii Senatu 13 lipca 2017 r.

Druk ma numer 563 i nie można go już znaleźć (wśród wielu innych opinii i ekspertyz) na stronie internetowej Senatu. Opinia ta stała się więc białym krukiem.

„1) Zgodnie z art. 9a ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (dalej usp) wewnętrzny nadzór administracyjny nad działalnością sądów, polegający na zapewnieniu właściwego toku wewnętrznego urzędowania sądu, bezpośrednio związanego z wykonywaniem przez sąd zadań sprawowania wymiaru sprawiedliwości, sprawują prezesi sądów. Prezesi sądów wykonują także istotne funkcje jurysdykcyjne, takie jak np. w zakresie spraw karnych: w postępowaniu przygotowawczym uprawnienia sądu właściwego do rozpoznania sprawy (art. 85 kpk), kierowanie sprawy na posiedzenie, jeżeli oskarżony złożył wniosek o rozpoznanie sprawy bez postępowania dowodowego (339 § 3a kpk), odmowa przyjęcia wniosku po terminie przez osobę nieuprawnioną (422 kpk), wydłużenie terminu sporządzenia uzasadnienia wyroku (423 kpk), odmowa przyjęcia środka odwoławczego w przypadku wniesienia po terminie przez osobę nieuprawnioną lub [gdy] wniosek jest niedopuszczalny z mocy ustawy (429 kpk), odmowa przyjęcia kasacji (530 kpk) czy też liczne inne funkcje.

Ponieważ nie da się jednoznacznie oddzielić funkcji administracyjnej od orzeczniczej prezesów sądów, uprawnienie Ministra Sprawiedliwości do powoływania i odwoływania prezesów musi być oparte w poszanowaniu przepisów Konstytucji art. 10 – zasady podziału i równowadze [-gi] władz, art. 173 – odrębności i niezależności sądów od innych władz oraz art. 178 ust. 1 – zasady niezawisłości sędziów w sprawowaniu urzędu.

Jednoznacznie należy stwierdzić, iż tego kryterium nie spełnia art. 17 ust. 1 opiniowanej ustawy, który pozwala na odwołanie przez Ministra Sprawiedliwości wszystkich prezesów sądów w trakcie ich kadencji arbitralnie, nawet bez poszanowania przesłanek ustalonych opiniowaną ustawą. Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu do wyroku z 18 lutego 2004 r stwierdził, że 'w wypadku odwołania prezesa, przed upływem kadencji, chodzić powinno zawsze o przyczynę występującą w danym momencie, wskazującą na zagrożenie prawidłowego funkcjonowania sądu' (K 12/03). A ponieważ nie wskazano żadnej innej wyżej stojącej, ważniejszej wartości chronionej konstytucyjnie, która pozwalałaby na zastosowanie takiego nadzwyczajnego trybu odwołania prezesów, przepis ten należy uznać za niezgodny z ww przepisami Konstytucji.

Przepis ten budzi wątpliwości także w zakresie ust. 2. Przepis ten pozwala na:

– nieuzasadnione skrócenie okresu pełnienia funkcji przez przewodniczących wydziałów powoływanych na czas określony,

– dwukrotne zwolnienie przewodniczących wydziałów, wpierw dokonane przez 'starych' prezesów – w okresie 6 miesięcy od dnia wejścia ustawy w życie, potem przez 'nowych' – w okresie 6 miesięcy od dnia ich powołania.

2) Wątpliwości [co do] zgodności z ww. przepisami Konstytucji oraz jej art. 2 budzi także nowa przesłanka odwołania prezesów sądów (art. 1 pkt 7 – art. 27 §1 pkt 3 usp). Minister może odwołać prezesa, jeżeli stwierdzi szczególnie niską efektywność działań w zakresie pełnionego nadzoru administracyjnego lub organizacji pracy w sądzie lub sądach niższych. Przesłanka ta, mimo dodania w trakcie prac legislacyjnych zabezpieczenia w postaci wiążącej opinii Krajowej Rady Sądownictwa (dalej KRS), wydaje się niezgodna z zasadą określoności przepisów prawa (wynikająca z art. 2 Konstytucji), która nakłada na ustawodawcę obowiązek konstruowania przepisów poprawnych, jasnych i precyzyjnych, aby było możliwe skonstruowanie na ich podstawie jednoznacznych i zrozumiałych dla ich adresatów norm prawnych. Ocena niskiej efektywności działań będzie należała do dyskrecjonalnej władzy Ministra Sprawiedliwości.

3) Wątpliwości [co do] zgodności z Konstytucją budzi także wyłączenie opinii właściwych kolegiów sądów lub KRS o kandydatach na prezesów (art. 1 pkt 6 – art. 23-25 usp) w procesie powoływania prezesów sądów. Trybunał Konstytucyjny już w 1993 r. uznał za niezgodne z Konstytucją prawo Ministra do powoływania i odwoływania prezesów sądów z wyłączeniem jakiegokolwiek, choćby niewiążącego udziałusamorządu sędziowskiego. Ponieważ nowa regulacja nie przewiduje udziału zgromadzenia ogólnego, czy choćby udziału KRS, poza przyjęciem do wiadomości wyboru dokonanego przez Ministra, należy uznać, iż przepisy te naruszają art. 10 i 173 Konstytucji.

(...)

6) art. 1 pkt 5 – art. 175f – art. 175g usp – wątpliwości może budzić wprowadzenie do ustawy rozwiązania, w myśl którego Minister Sprawiedliwości będzie mógł na podstawie decyzji administracyjnej przyznać Skarbowi Państwa uprawnienia wynikające z autorskich praw majątkowych do programu komputerowego obsługującego sądowe systemy informatyczne, czyli de facto dokonać wywłaszczenia prawawłasności prywatnej. Decyzja taka będzie mogła zostać wydana, jeżeli zagrożona będzie sprawność działania lub ciągłość funkcjonowania programu komputerowego lub systemu teleinformatycznego, wykorzystującego program komputerowy, lub jeżeli zapewnienia ich sprawności działania lub ciągłości funkcjonowania wymagać będzie ważny interes państwa lub dobro wymiaru sprawiedliwości, a porozumienie w tym zakresie z osobą, której przysługują autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego, będzie napotykało przeszkody.

W myśl art. 21 ust. 2 Konstytucji wywłaszczenie jest dopuszczalne tylko wówczas, gdy jest dokonywane na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem. Przy tym przy wprowadzaniu do porządku prawnego przepisów w zakresie pozbawienia prawa własności należy brać również pod uwagę zasadę proporcjonalności wynikającą z art. 31 ust. 3 Konstytucji, zgodnie z którą ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie prawnym dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publiczne albo wolności i praw innych osób. Zaś ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”.

Opinię podpisał Adam Niemczewski, wicedyrektor Biura Legislacyjnego Senatu; skróty i wytłuszczenia od redakcji „Gazety Wyborczej”